 دابەزینی وەحی بۆ پێغەمبەر ﷺ
دەست پێکردنی وەحیی بۆ پێغەمبەر ﷺ لە ئەشکەوتی (حراء) بوو، ئەو کاتە تەمەنی پێغەمبەر ﷺ لە چل ساڵیدا بوو، دابەزینی (سروش) لە شەوی دووشەممەدا بووە کە شەوی پیرۆزی(لیلة القدر) بووە، بە بەڵگەی ئەو ئایەتە کە خوای گەورە دەفەرموێت:(شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِي أُنزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ......۱۸٥)البقرة، هەروەها لە ئایەتێکی تردا سەبارەت بە (۱۷)ی مانگی ڕەمەزان کە جەنگی بەدر تیایدا ڕوویدا خوای گەورە دەفەرموێت:(وَمَا أَنزَلْنَا عَلَىٰ عَبْدِنَا يَوْمَ الْفُرْقَانِ....٤۱)الانفال، واتە لە ڕۆژی فورقان،وە لە ئایەتەکەی تریش دا دەفەرموێت:(إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةٍ مُّبَارَكَةٍ إِنَّا كُنَّا مُنذِرِينَ ( 3 ) ) الدخان.
چۆنێتی دابەزینی سروش و وەحی
سەبارەت بە سەرەتای هاتنە خوارەوەی سرووش بۆ پێغەمەرﷺ عائیشە رضي الله عنه دەفەرموێت:(یەکەم شت لە وەحی کە بۆلای پێغەمبەر ﷺ دەستی پێ کرد، خەوی ڕاست بوو هەر خەوێکی ببینیایە وەکو ڕۆژی ڕووناک دەهاتە دی، پاشان خەڵوە و گۆشەگیری لا خۆشەویست بوو، دەچووە ئەشکەوتی (حراء)و عیبادەتی تیا دەکرد و چەند شەوێک لەوێ دەمایەوە پێش ئەوەی بگەڕێتەوە بۆلای خێزانی و پاشان دەگەڕایەوە و خواردنی دەبرد،تا خوای گەورە فریشتەی بۆ نارد لە ئەشکەوتی (حراء)، فریشتەکە هات بۆ لای واتە: جبریل علیەالسلام پێی فەرموو :بخوێنە،فەرمووی:من خوێندەوار نیم، پێغەمەر ﷺ فەرمووی گرتمی و گوشیمی بە خۆیەوە)، لە ڕیوایەتێکی تردا دەفەرموێت:(قورگی گرتم)،هەتا وای لێ کردم زۆر نارەحەت بووم پاشان بەریدام و دووەم جار پێی وتم:بخوێنە، وتم:من خوێندەوار نیم، گرتمی و گوشیمی بە خۆیەوە هەتا زۆر نارەحەت بووم پاشان بەریدام ، بۆ سێیەم جار پێی وتم:بخوێنە،من پێم وتەوە:خوێندەوارنیم و ئینجا گرتمی و گوشیمی بە خۆیەوە پاش کەمێک بەریدام و پێ وتم:(اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِي خَلَقَ ( 1 ) خَلَقَ الْإِنسَانَ مِنْ عَلَقٍ ( 2 )اقْرَأْ وَرَبُّكَ الْأَكْرَمُ ( 3 ) )العلق.
کە پێغەمبەر ﷺ ئەمەی گوێ لێ بوو دڵی کەوتە لەرزین، و گەڕایەوە بۆ لای خەدیجە و پێی وت:بم پێچنەوە و دام پۆشە،هەتا تۆزێ هۆشی هاتەوە سەر خۆی پاشان هەواڵەکەی بۆ خەدیجە گێڕایەوە و پێی فەرموو:(لقد خشیت علی نفسي) ترسام لە نەفسی خۆم کەتووشی شتێک بووبم، خەدیجەش فەرمووی :وەڵاهی هەرگیزا و هەرگیز خوا ڕیسوات ناکات تۆ سەردانی خزمانت دەکەیت و یارمەتی هەژاران دەدەیت و دەستی بێ نەوایان دەگریت و ڕێز لە میوان دەگریت،وە لە هەموو کارێکی چاکەدا دەست پێشخەری دەکەیت(مژدە بێت ئەوەی هاتووە بۆ لات فریشتەی خوایە نەک شەیتان،تۆش خۆگربە، پاشان بڕوای پێ هێنا و شایەتی بەڕاستی پێغەمبەرایەتی دا)، پاشان خەدیجە بردی لەگەڵ خۆی تاگەیاندی یە لای وەرەقەی کوڕی نەوفەل کە شارەزا بوو وە نوسینی عرەبی دەزانێ و کتێبی لە عەرەبی یەوە وەردەگێڕایە سەر زمانی عیبری و ئینجیلیشی دەنوسیەوە بە عەرەبی،پیاوێکی پیرو زانا بوو لەو کاتەدا چاوی کز بوو بوو،خەدیجە پێی وت:ئەی ئامۆزا گوێ بگره لە ئامۆزاکەت بزانە چیت بۆ دەگێڕێتەوە.
پاشان وەرەقە گوێی لێ گرت و پێی وت:ئەو فرشتەیەی کە هاتووە بۆلات هەر ئەو فریشتەیەیە کە هاتووە بۆلای موسا علیەالسلام ، خۆزگە من گەنجێکی بە توانا و زیندوو دەبووم کاتێ کە خزمانت دەرت دەکەن و شاربەدەرت دەکەن تا یارمەتی تۆم بدایەو تۆم سەربخستایە،پێغەمبەرﷺ فەرمووی:بۆچی ئەوانە من شاربەدەر دەکەن؟ وتی:بەڵێ هەر کەسێ ئەو بەرنامە و پەیامەی پێ بووبێت بۆ قەومەکەی بێگومان قەومەکەی دژایەتیان کردووە، ئەگەر بێتو من بگەمە ئەو ڕۆژە ئەوا یارمەتیت دەدەم و سەرت دەخەم بە سەرخستنێکی سەربەرزانە،پاشان ئەوەندەی پێ نەچوو وەرەقە مرد و وەحییش پچڕا......)، وە بەڵگەش بۆ ئەوەی وەرەقە بە مسوڵمانی مردووە و باوەڕی بە پێغەمبەر ﷺ هێناوە هەر لەسەرەتاوە ئەوەیە کە پێغەمبەر ﷺ دەفەرمووێت:((لاتسبوا ورقة فٳني رٲیت له جنة ٲو جنتین))
واتە:قسەی ناشرین مەڵێن بە وەرەقە چونکە من بینیم بەهەشتێک یان دوو بەهەشتی هەبوو).
وە لە ڕیوایەتێکی تردا هاتووە کە لاوازە و ناکرێت بە بەڵگە ئەویش ئەوەیە:(پاشان وەحی پچرا لە پێغەمبەر ﷺ و نیگەران بوو دەچووە سەر لوتکەی شاخەکان و دەیویست لەوێوە خۆی بخاتە خوارەوە و هەر کاتێک ئەو بچوایەتە سەر لوتکەی شاخێک جبریل علیە السلام خۆی نیشان دەدا و دەیوت:ئەی محمد تۆ پێغەمبەری خوای بەڕاستی، ئەویش دەهاتەوە هۆشی خۆی و پاشان دەگەڕایەوە، بەو شێوەیە ماوەیەکی زۆر وەحی لێ پچرا، دوای ئەوە هەر دەچووە سەر لوتکەی شاخەکان و جبریلیش علیە السلام خۆی نیشان دەدا هەمان شتی پێ دەوتەوە) ئەم ڕیوایەتە بەهیچ شێوەیەک ناکرێت بە بەڵگە چونکە پێغەمبەران علیهم السلام گوناهکار نەبوون، کوناە ناکەن چ جای گوناهی گەورەی وەک خۆکوشتن و خۆ لە شاخ خستنە خوارەوە.
لە جابیرەوە رضی الله عنه دەفەرموێت:گوێم لە پێغەمبەر ﷺ بوو ماوەی پچرانی وەحی دهگێڕایەوە و دەیفەرموو:(بینما ٲنا ٲمشي ٳذ سمعت صوتا من السماء فرفعت رٲسي فٳذا الملك الذي جاءني بحراء جالس علی كرسي بین السماء و الارض......)واته:لە کاتێکدا کە من دەڕۆشتم بە ڕێگەیەکدا گوێم لە دەنگێک بوو لە ئاسمان وە سەرم بەرز کردەوە و تەماشام کرد ئەو فریشتەیەیە کە لە حیراء هات بۆ لام بینیم لەوێدا دانیشتووە لەسەر کورسیەک لە نێوان ئاسمان و زەویدا ترسام و(هەتا کەوتم بە پشتا)و گەڕامەوە بۆ لای خێزانم و وتم:بمپێچنەوە و دام پۆشن ، پاشان خوای گەورە ئایەتی:(يَا أَيُّهَا الْمُدَّثِّرُ (۱) قُمْ فَأَنذِرْ ( ۲ ) وَرَبَّكَ فَكَبِّرْ ( ۳ )
وَثِيَابَكَ فَطَهِّرْ (٤)وَالرُّجْزَ فَاهْجُرْ ( ٥ ) المدثر ، دابەزاند، جابیر رضی الله عنه دەفەرموێت:(ئەمە ڕوویدا پێش ئەوەی خوای گەورە نوێژی لەسەر فەرز بکات.
و (ئەبو سەلەمەش)دەفەرموێت:ئەو(رجز)ە مەبەستی لە(اوثان) ە واتە:خەڵکان لە هاوبەش بۆ خوا پەیداکردن دوور بخەرەوە).
لە ڕیوایەتێکی تردا پێغەمبەر ﷺ سەبارەت بەدووبارە بوونەوەی وەحی دەفەرموێت:((جاورت في حراء، فلما قضیت جواري فاستبطنت الوادي ، فنودیت،فنظرت ٲمامي و خلفي و عن يميني و شمالي فلم ٲر شیئا......))واتە:چوومە ئەشکەوتی حەراء و کاتێ مانەوەم لەوێ تەواو کرد، و هەستام بڕۆم گەیشتمه ناو شیوەکە بانگم لێ کرا و تەماشای دوا و پێش و لای ڕاست و لای چەپی خۆمم کرد هیچم نەدی،پاشان بانگم لێ کرایەوە و سەیری ئاسمانم کرد بینیم ئەو فریشتەیەیە لەسەر عەرشێکە لە هەوادا لە نێوان زەوی و ئاسماند، زۆر ترسام تا جەستەم کەوتە لەرزین و هاتمەوە بۆ لای خەدیجە و وتم:دام بپۆشە و ئاوی ساردم بەسەردا بکەن،پاشان خوای گەورە ئایەتی:يَا أَيُّهَا الْمُدَّثِّرُ (۱) ی دابەزاند.
شێوەکانی هاتنە خوارەوەی وەحی بۆ پێغەمبەر ﷺ چەندین جۆر ووە، پێغەمبەری خوای ﷺ زۆر نارەحەت بووە بە هاتنە خوارەوەو وەرگرتنی وەحی چونکە پەیوەندی کردنی جیهانێکی نادیارە وەکو مەلائیکە بەتایبەتی بەڕێزترین و بەهێزترین مەلائیکەی خوای گەورە کە جبریلە علیه السلام ، لەگەڵ ئادەمیزاددا کە خوای گەورە بە لاوازی دروستی کردووە بۆیە پێغەمبەر ﷺ هاتنی وەحی زۆر لەسەرگران بووە.
عائیشە رضي الله عنها سەبارەت بەو باسە بۆمان دەگێڕێتەوە و دەفەرموێت:( ئەم بینی پێغەمبەر ﷺ لە ڕۆژێکی ساردی زستاندا وەحی بۆ دەهاتە خوارەوە، کە تەواو دەبوو ناوچەوانی ئارەقی لێ دەتکا).
لە ڕیوایەتێکی تردا لە سەهلی کوڕی سەعدەوە رضي الله عنه دەفەرموێت:( کاتێ پێغەمبەر ﷺ وەحی بۆ بهاتایەتە خوارەوە زۆر قورس و نارەحەت دەبوو وە ناوچەوانی ئارەقی لێ دەتکا وەک مرواری هەرچەندە لە زستانیشدا بووایە)، لە ڕیوایەتێکی تردا عبادەی کوڕی صامت رضي الله عنه دەفەرموێت:(پێغەمبەر ﷺ هەر کاتێ وەحی بۆ بهاتایەتە خوارێ زۆر نارەحەت دەبوو، ڕەنگی دەم و چاوی وەک تۆزاویی و خۆڵاوی لێ دەهات).
لە ڕیوایەتێکی تردا عەبدوڵڵای کوڕی عەمر رضي اللە عنە دەفەرموێت:(پرسیارم کرد لە پێغەمبەر ﷺ و وتم:ئایا هەست دەکەیت بە هاتنی وەحیی؟ فەرمووی:((نعم اسمع صلاصل ثم ٲسكت عند ذلك فما من مرة یوحی الي ٳلا ظننت ٲن نفسي تقبض))واتە:بەڵێ گوێم لە زەنگۆڵە دەبێت . پاشان بێ دەنگ دەبم و هەر جارێ کە سروشم بۆدێت گومان وایە کە ڕوحم دەردەچێت).
لە ڕیوایەتێکی تردا زەیدی کوڕی ثابت رضي الله عنه دەفەرموێت:(جارێکیان وەحی هاتە خوارەوە پێغەمبەر ﷺ ڕانی لەسەر ڕانم بوو کە وەحی یەکە هاتە خوارەوە ڕانی ئەوەندە قورس بوو لەسەر ڕانم هەتا وتم:ئێستا ڕانم دوو کەرت بووە لە ژێر ڕانی پێغەمبەری خوا ﷺ......) لە گێڕانەوەیەکی تردا عەبدڵڵای کوڕی عەمر رضي الله عنه دەفەرموێت:(سورەتی مائیدە کاتێک دابەزی بۆ پێغەبمەر ﷺ لەسەر پشتی وشترەکەی بوو، خەریک بوو ئێسکی وشترەکە بشکێت ،نەی توانی هەڵی بگرێت دابەزی لەسەری) لە ڕیوایەتێکی تردا لە زەیدی کوڕی ثابتەوە رضي الله عنه کە فەرمویەتی:(من وەحیم دەنووسی بۆ پێغەمبەر ﷺو هەرکاتێک وەحی بۆ بهاتایە زۆر نارەحەتی تووش دەبوو وە ناوچاوانی ئارەقی لێ دەتکا و من وەحیم دەنووسی و تەواو نەدەبووم تا وام دەزانی کە قاچم لە ژێر ڕانی پێغەمبەر ﷺ دوو کەرت دەبێت لە قورسی قورئانەکە، وە دەم وت:من هەرگیز بڕواناکەم جارێکی تر بتوانم بەو قاچەم بەسەر زەویدا بڕۆم تا تەواو دەبوو، کەتەواو دەبوو دەیخوێندەوە بۆ من و من دەمنووسی بۆی و دوای ئەوە دەیفەرموو:بۆم بخوێنەرەوە، وەمنیش بۆم دەخوێندەوە ئەگەر هەڵەیەکم بکردایە ڕاستی دەکردەوە بۆم).
لە ڕیوایەتێکی تردا ئیبنو عەباس رضي الله عنه دەفەرموێت:(پێغەبمەر ﷺ زۆر نارەحەت دەبوو بە هاتنە خوارەوەی سروش بۆی و لێوەکانی دەجوڵاند بۆ ئەوەی ئەو وەحیەی کە هاتووە بۆی لەبیری نەچێتەوە تا خوای گەورە ئایەتی بۆ هێنایە خوارەوە کە دەفەرموێت:(لَا تُحَرِّكْ بِهِ لِسَانَكَ لِتَعْجَلَ بِهِ ( 16 ) إِنَّ عَلَيْنَا جَمْعَهُ وَقُرْآنَهُ ( 17 ) فَإِذَا قَرَأْنَاهُ فَاتَّبِعْ قُرْآنَهُ ( 18 ) القیامە.
خوای گەورە خۆی پێغەمبەری ﷺ ئارام کردەوە ئەوەندە نەیڵێتەوە و خۆی نارەحەت نەکات و گفتی دا بە پێغەمبەر ﷺ کە کۆکردنەوەی قورئان و پاراستنی لە سنگی پارێزراو دەکات،وە خۆی وادەکات کە هەرگیز لەبیری نەچێتەوە، دوای ئەوە پێغەمبەر ﷺ چی هاتووە بۆی بیری بووە و هیچ وشەیەکی بیرنەچووەتەوە و لێی تێک نەچووە.
عائیشە رضي الله عنها دەفەرموێت:(حارسی کوڕی هیشام پرسیاری کرد لە پێغەمبەر ﷺ وتی:ئەی پێغەمبەری خوا ﷺ چۆن وەحیت بۆ دێت؟ پێغەمبەر ﷺ فەرمووی:(ٲحیانا يٲتیني مثل صلصلة الجرس وهو ٲشدهـ علي فیفصم عني وقد وعیت عنه ما قال، وٲحیانا يتمثل لي الملك رجلا [وفي روایة:ٲهون علي]،واتە:جار جار وەک دەنگی زەنگۆڵە دێت ئەوە لە هەموو جارەکان نارەحەت و سەخت ترە لەسەرم و قسەم لەگەڵ دەکات و زۆر باش بەئاگام کە چی دەڵێت، وە جار جاریش فریشتەکە بە شێوەی پیاوێک دێت بۆلام[ئەمەیان ئاسانترە و لەگەڵم دەدوێت منیش باش لە وتەکانی حاڵی دەبم] ).
خوای گەورە بە چەند جۆرێکی تریش سروشی بۆ پێغەمبەر ﷺ دەنارد:
یەکەم:بەخەوی ڕاست.
دووەم:بەخستنە ناو دڵ.
بەوەی کە پێغەمبەر ﷺ خوا وەحی بۆ دەنارد لە ڕێگەی خستنە ناو دڵەوە بۆ ئەوەی پێغەمبەری خواش ﷺ بیگێرێتەوە بۆ هاوەڵانی خۆی و بنوسرێتەوە.
ئەبو ئومامە رضي الله عنه دەفەرموێت:پێغەمبەری خوا ﷺ فەرمویەتی:(( ٳن روح القدس نفث في روعي ٲنه لن تموت نفس حتی تستكمل رزقها ، فاتقوا الله واجملوا في الطلب....)) واتە:روحی پاک جبریل علیه السلام خستویەتی یە دڵمەوە کەهیچ نەفسێک نامرێت تا ڕزقی تەواو نەکات،ئەی خەڵکان ئێوەش لە خوا بترسن و جوان بچن بە دەم ڕزقەوە....).
سێهەم :هەندێک جار فریشتەکە خۆی نیشان دەدا و ڕاستەوخۆ گفتوگۆی لەگەڵ پێغەمبەر ﷺ دەکرد و ئەویش بە ئەوپەڕ بەئاگاییەوە لێی وەردەگرت:دایکی بڕواداران عائیشە دەفەرموێت:(لم یر محمد جبریل في صورته ٳلا مرتین :مرة عند سدرة المنتهی،ومرة في ٲجیاد)واتە: پێغەمبەر ﷺ تەنها دوو جار (جبریل) ی لە شێوەی خۆیدا بینیوە جارێک لە چیای ئەجیاد ی مەککه و جارێکیش لە(سدرة المنتهی ) ئاسمانەکانەوە.
چوارەم:هەندێک جاریش ڕاستەوخۆ خودای گەورە قسەی لەگەڵ پێغەمبەرەکەی کردووە، وەک ئاخاوتنەکەی پێغەمبەر ﷺ لە شەوی ئیسراو میعراجدا.
_________________________________
ژیانی پێغەمبەری خوا ﷺ لە قوورئان و فەرموودەکاندا
لەنووسینی:محمد ملا فائیق شارەزووری
بەرگی یەکەم
ص:٤۸-٥٥
|