بێباوەڕەکان جگە لەوانە سەبارەت بە ناو و سیفات [الاسماء و الصفات] ەکانی خوای گەورە ئەهاتن و دەمە قاڵێیان دەکرد لەگەڵ پێغەمبەردا و بەرپەچیان دەدایەوە .

ئیبنو مەسعود دەفەرموێت جارێکیان من لەژێر پەردەی کەعبەدا بووم ]پیاوێکی ثەقەفی خەڵکی تائیف ،لەگەڵ دوو زاواکەی خۆی کە خەڵکی مەککە و قوڕەیشی بوون لەوێدا دانیشتبوون، و کەوتبونە قسە کردن ، و ئەوان زۆر قەڵەو بوون لەگەڵ بێ عەقل بوون یەکێکیان وتی : تۆ بڵێی خوای گەورە ئەم قسانەی ئێمە ببیستێت ؟ ئەوی تریان وتی : ئەگەر دەنگ بەرز کەینەوە ببیستێت ئەوا دەنگ نزمیش بکەینەوە هەر دەبیستێت ، وە ئەوی تریان وتی بەخوا دەنگ بەرز بکەینەوە هەر دەی بیستێت وە نزمیشی بکەێنەوە هەر دەی بیستێت ، ئیبنو مەسعود رضی اللە عنە دەفەرموێت : هاتمەوە بۆ لای پێغەمبەر و ئەم هەواڵەم پێ ڕاگەیاند وە خوای گەورەش ئەم ئایەتەی دابەزاند کە دەفەرموێت : [ وَمَا كُنتُمْ تَسْتَتِرُونَ أَنْ يَشْهَدَ عَلَيْكُمْ سَمْعُكُمْ وَلا أَبْصَارُكُمْ وَلا جُلُودُكُمْ وَلَكِن ظَنَنتُمْ أَنَّ اللَّهَ لا يَعْلَمُ كَثِيرًا مِّمَّا تَعْمَلُونَ.۲۲ ] (فصلت) خوای گەورە ڕونی کردەوە کە ئەوان گومانی خراپیان بردوە بە خوا ، کەوایان زانیوە خوای گەورە لە زۆربەی ئیشەکانیاندا ئاگای لێیان نیە و وتەکانیان نابیستێت ، بەڵام بەهەڵەدا چوون .

لەگەڵ ئەو هەموو دەمە قاڵە کردنە کە بەرامبەر پێغەمبەرﷺئەنجامیان دەدا لە ناخی دەرونیانەوە باش دەیان زانی کە پێغەمبەر چی دەڵێت و باش دەیان زانی کە درۆزن نیە وە چاکتر دەیان زانی ئاینەکەی ئاینی خوایە و هەقە [ وَجَحَدُوا بِهَا وَاسْتَيْقَنَتْهَا أَنفُسُهُمْ ظُلْمًا وَعُلُوًّا فَانظُرْ كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الْمُفْسِدِينَ .۱٤] (النمل) بەڵام بەهۆی فیز و خۆ بە زل زانینیان پێیان خۆشنەبوو کە بچنە ڕیزی بیلال و صوهەیب و باقی هاوەڵانی پێغەمبەری خوا ، لەگەل ئەوەشدا دەیان زانی ئەم قورئانە لای خواوە هاتووە و پێیان خۆش بوو گوێی بۆ بگرن : سەعیدی کوڕی موسەیەب دەفەرموێت : [لە نیوە شەودا سێ سەرکردەی ناوداری قوڕەیش کە بریتی بون لە [ئەبو سوفیان، ئەخنەسی کوڕی شورەیق و ئەبو جەهل ] بە جیا بە دزیەوە دەچون بۆ لای ماڵی پێغەمبەری خوا وە هەر سێکیان گوێیان دەگرت تا بزانن موحەمەد لە شەو نوێژدا دەڵێت چی ، یەکێکیان دەچوە پشتەوە و یەکێکی تریان دەچوە ئەولاترەوە بێ ئەوەی کەسیان بە کەسیان بزانن ، پێغەمبەر شەو نوێژی تەواو دەکرد یاخود دەخەوت یان نوێژی بەیانی دەکرد پاشان هەڵدەستان و هێواش هێواش بۆ ئەوەی کەس پێیان نەزانێت دەگەڕانەوە ، سەیر لەوەدا بوو کە ئەمانە بە خاڵکانیشیان دەوت : گوێی بۆ مەگرن بەڵام هەر خۆشیان دەهاتن بە دزیەوە گوییان بۆ دەگرت وە خۆیان دەشاردەوە وە لە گەڕانەوەدا لە ڕێگە بەیەک دەگەیشتن و ئەو بەوی دەوت : تۆ لو کوێ بویت ئەویش بەوی تری دەوت : ئەی تۆ لە کوێ بویت ، وە پەیمانیان دەوت جارێکی تر نەیەنەوە ، دەفەرموێت : شەوی دوەمیش بە دزیەوە هاتنەوە وە گوێیان گرت هەتا تەواو بوو، بەقەدەری خوا هەر سێکیان لە یەک ئاشکرا بونەوە و سەر لەنوێ پەیمانیان دایەوە بەیەکتری جارێکی تر و شەوێکی تر نەیەن بۆ جاری سێیەم دیسان هاتنەوە و گوێیان گرتەوە هەر یەکەی لە سوچێکەوە دیسان زیاتر ئامادە باشیان کرد بۆ ئەوەی ئاشکرا نەبن لای یەکتری بەڵام هەر ئاشکرا بوون بە یەکتری .

ئەخنەسی کوڕی شورەیق بە خۆی و گۆچانەکەیەوە کە پێی بوو چو بۆ لای ئەبو سوفیان تاکو ڕای ئەویش بزانێت بەرامبەر بەو قورئانەی کە موحەمەد بۆی هاتووە چیە ؟ ئەبو سوفیان لە وەڵامدا وتی : هەندێ شتم گوێ لێ بووە باش تێی گەیشتوم چیە و واتاکەیشی چیە ؟ هەندی شتیشم گوێ لێ بوو نازانم باسی چی دەکات وە مەبەستی لە چیە ؟ دوای ئەوە ئەبو سوفیان بە ئەخنەسی وت : تۆ چی دەڵێیت سەبارەت بەوەی کە گوێت لێ بوو ؟ ئەویش وتی : من وا تێ دەگەم ئەمە حەق و ڕاستی یە ، پاشان لای ئەو ڕۆیشت و چوو بۆ ماڵی ئەبو جەهل و پێی وت ئەی ئەبولحەکەم ڕاو بۆچونی تۆ چی یە بەرامبەر ئەوەی بیستوتە ؟ وتی: چیم بیستبێت ئێمە و کوڕانی عەبدو مەناف پێشبڕکێمان بو لەهەمو چاکەیەکدا ، هەتاوەکوو وەک یەکمان لێهات و کەوتینە سەر ئەژنۆ وەک دوو ئەسپ کە لە پێشبڕکێدا بن بەیەکەوە ، ئەوان وتیان : ئێمە پێغەمبەرێکمان لە ناودا هەیە کە لە ئاسمانەوە هەواڵی بۆ دێت ، ، ئێمە کەی دەگەین بەو شتەی ئەوان ، نەخێر بە هیچ جۆرێک باوەڕی پێ ناهێنین و بە درۆی دەخەینەوە ، ئەخنەس هەستا و بە جێی هێشت ].

لە ڕیوایەتێکی تردا دەفەرموێت ئەبو جەهل وتی : وەڵلاهی من بناش دەزانم ئەوەی کە موحەمەد دەیڵێت حەقە و ڕاستە بەڵام یەک شت وام لێ دەکات باوەڕی پێ نەهێنم ، 



ئەویش ئەوەیە کە کوڕانی بەنو قوصەی وتیان :[پەردای کەعبە ئەو پەردەیەیە کە دەدرێت بەسەر کەعبەدا] ئەو ماف و سەروەریە بۆ ئێمەیە؟ وتمان باشە وتیان: سیقایەش [ واتە :بەخشینی ئاو بە حەجاج لە بیری زم زم ] بۆ ئێمەیە وتمان : باشە ، وتیان:نەخێر ئەو دوو سەرکردایەتی یەی ئەنجومەنی شورا [کە ئەوان نەدوەیان پێ دەوت دەبێت هەر بۆ ئێەمە بێت و ئەو پلە و پایانە بگرینە دەست و ئاڵا هەڵگرتنیش بە دەستی ئێمەوە بێت ؟ ئێمەش وتمان : باشە . چ چاکەیەکیانکرد ئێنەش دەمان کرد تا کەوتینە سەر ئەژنۆ لە پێش بڕکێدا بوین بۆ چاکە کردن . لە ناکاو وتیان :ئێمە پێغەمبەرێکمان لەناودایە ، بەڵام نەخێر هەرگیزاو و هەرگیز بە گوێتان ناکەین چونکە بە گوێ گرتنمان پێشکەوتنە بۆ ئەوان وەڵلاهی هەرگیز بەقسەیان ناکەین ]لە ڕیوایەتێکی تردا لە ئیمامی عەلی رضی اللە عنە دەفەرموێت  ئەبو جەهل بە پێغەمبەری وت: ئێمە دەزانین کە تۆ پیاو چاکێکی و پەیوەندی خزمایەتی دەگەیەنیت ، ئێمە ناڵێن، تۆ درۆ دەکەیت وە بە درۆشت ناخەینەوە بەڵام ئەو شتەی کە تۆ هێناوتە ئەوە درۆیە وە ئێمە ئەوە بە درۆ دەخەینەوە ، ئینجا خوای گەورە ئەو ئایەتەی دابەزاند کە دەفەرموێت : [ قَدْ نَعْلَمُ إِنَّهُ لَيَحْزُنُكَ الَّذِي يَقُولُونَ فَإِنَّهُمْ لَا يُكَذِّبُونَكَ وَلَكِنَّ الظَّالِمِينَ بِآيَاتِ اللَّهِ يَجْحَدُونَ.۳۳] (الانعام
( لەگەڵ ئەو هەمو دژایەتی کردن و شەڕ و قسانەیان بەرامبەر بە پێغەمبەری خودا لەگەڵ ئەوەشدا زۆر بە بوێری و بێ شەرمانە داوای ئەو سزایانەی خۆیان دەکرد کە پێغەمبەرﷺهەڕەشەی پێدەکرد دژ بەوان ، ئیبنو عەباس رضی اللە عنە دەفەرموێت : [ ئەیان وت: ئەی موحەمەد کوا ئەو سزایەی کە تۆ ئێمەی پێدەترسێنیت کوا بۆچی پەلە ناکەیت بۆ توشمان ناکەیت ، تا خوای گەورە ئەو ئەیەتەی دابەزاند کە دەفەرموێت [ أَفَبِعَذَابِنَا يَسْتَعْجِلُونَ.۲۰٤](الشعراء) واتە ئەو بێ عەقڵانە وادەزانن سزای خوا وەک سزای خەڵک وایە و پەلەی خۆ گەیاندنی بۆ دەکات . 

سەرچاوە ژیانی پێغەمبەری خوا ﷺ لە قورئان و فەرمودەکاندا . لاپەڕە ۷٤تا۷۹
نوسینی : مامۆستا محمد ملا فائق شارەزووری